H jak Halabdża czyli KURDYJSKIE ABC

Halabdża 

                  Pomnik ojca, który własnym ciałem starał się uchronić dziecko przed skutkami wybuchu

Halabdża to kurdyjskie miasto, w którym 16 marca 1988 roku doszło do okrutnego ludobójstwa.

Siły zbrojne Saddama Hussajna przeprowadziły tam atak bronią chemiczną - mieszaniną sarinu, tabunu, iperytu i gazu musztardowego. Atak przybrał obraz wędrującej nad miastem chmury dymu o białawo żółtym zabarwieniu. Chmurze towarzyszył zapach słodkich jabłek. Zabito wówczas około 5 tysięcy osób.  Ci, którzy nie znaleźli odpowiedniego schronienia, umierali natychmiast.  Inni tracili wzrok, dostawali ślinotoku, wymiotów a także wysypki i drgawek na całym ciele. Kilka tysięcy innych okaleczono na całe życie. Wielu mieszkańców do tej pory mierzy się z chorobami onkologicznymi lub psychicznymi. 

Celem ataku był odwet na Kurdach za ich powstanie zbrojne w północnym Iraku oraz - według władz w Bagdadzie - wspieranie Iranu w wojnie iracko-irańskiej. Zaatakowanie Halabdży było częścią rozpoczętej przez Irak w 1987 akcji pacyfikacyjnej Kurdystanu w ramach operacji Al-Anfal.

Odtajnione w sierpniu 2013 r. dokumenty CIA pokazały, że Stany Zjednoczone w pełni zdawały sobie sprawę z zamiaru użycia broni chemicznej przez wojska irackie. Mało tego - zapewniły im pomoc wywiadowczą w postaci analizy zdjęć satelitarnych, map ruchu wojsk irańskich i szczegółów dotyczących irańskiej obrony przeciwlotniczej. Głównym celem pomocy amerykańskiej była realizacja polityki prezydenta Reagana, która zakładała osłabienie militarne Iranu.

Atak chemiczny w Halabdży przeważył w zwycięstwie Iraku i zmusił Iran do negocjacji.

Hymn

Pieśń napisał w 1938 roku kurdyjski poeta oraz aktywista polityczny Yûnis Reuf Koysancak Dildar, podczas pobytu w więzieniu - pisałam już o nim co nieco pod literką D. 
"Ey Reqîb" w tłumaczeniu dosłownym oznacza "Hej strażniku". Jest to odniesienie do strażników więziennych w zakładzie karnym, w którym był przetrzymywany oraz torturowany Dildar. Oryginalnie pieśń zapisana była w dialekcie sorani, śpiewana jest również w tym dialekcie oraz czasami w kurmandżi. W 1946 utwór został przyjęty jako hymn Republiki Mahabadzkiej. Została również oficjalnym hymnem irackiego Kurdyjskiego Regionu Autonomicznego.


Heftok 
Popularna wśród kurdyjskich dzieci gra pięcioma kamieniami, która rozwija koordynację wzrokowo - ruchową. 

Heftan 

                                                 tę piękną panią znalazłam TU

Płaszcz zakładany przez Kurdyjki na suknię. Ten rodzaj stroju (zarówno płaszcz i suknia "kras" są wykonane z połyskujących tkanin i mocno przepasane ręcznie wykonanym paskiem "sohi") jest popularny w środkowej i południowej części Kurdystanu. 

Hamawendowie 

Plemię kurdyjskie siłą przesiedlone przez sułtana Turcji do Libanu. Podobny los - deportacja, kiedy nie można było ich sobie podporządkować spotkał wiele plemion kurdyjskich.

Halcilik

Idea panująca w Turcji po obaleniu sułtana w 1922 i kalifatu w 1924 roku. Wynikała ona z obowiązującej doktryny populizmu nacjonalistycznego. Jej założenie zakładało wykluczenia istnienia w państwie jakichkolwiek mniejszości narodowych. Przekreślono odrębność etniczną mieszkających tam od stuleci Kurdów a także Greków, Ormian, Lazów czy Czerkiesów. Było to i jest przyczyną powstań wybuchających po dzień dzisiejszy”

Hananu Ibrahim

Syryjski polityk kurdyjskiego pochodzenia. Wsławił się jako przywódca powstania antyfrancuskiego w 1919, następnie działacz Bloku Narodowego. 

W powstaniu początkowo dowodził 800 żołnierzami, jednak w ciągu dwóch lat liczba ta wzrosła do pięciu tysięcy.

Otrzymywał pomoc wojskową z Turcji, do momentu, gdy Francja stwierdziła, że możliwe jest przekazanie Turcji sandżaku Aleksandretty z Antiochią. Do stłumienia powstania doszło w 1921, gdy francuski Wysoki Komisarz Henri Gouraud skierował do walki z nim 20 tys. żołnierzy. Ostatnie walki miały miejsce na terenach wiejskich wokół Idlibu i w górach Dżabal az-Zawija. Powstanie Ibrahima Hananu, obok buntu alawitów, było najpoważniejszym aktem antyfrancuskiego oporu w pierwszych latach po ustanowieniu mandatu.

W lipcu 1921 zbiegł do Transjordanii, a stamtąd do Palestyny. W Jerozolimie został aresztowany i wydany Francuzom. Stanął przed sądem w marcu 1922. Jego obrońca  przedstawił go jako męczennika syryjskiej walki o niepodległość, a sam Hananu stwierdzał, że obecność Francuzów w Syrii była nielegalna. Został uniewinniony, prawdopodobnie dlatego, by wokół jego osoby nie powstał mit męczeństwa za ojczyznę.

W 1928 Hananu współtworzył Blok Narodowy, wszedł do jego stałej rady i został przewodniczącym biura politycznego. Mając w pamięci doświadczenia przegranych powstań z początku dekady, Blok Narodowy opowiadał się za walką o suwerenność poprzez dyplomację. Hananu domagał się od Francuzów bezwarunkowego udzielenia Syrii niepodległości i uważał taką deklarację za warunek podstawowy dla syryjsko-francuskich negocjacji.

Historia

Korzenie Kurdów  sięgają starożytności, niewiele jednak wiadomo o ich dokładnym pochodzeniu.

Jedna z hipotez zakłada, że wywodzą się od Medów. Wraz z Babilończykami mieli obalić imperium asyryjskie w latach 614-610 p.n.e. Za punkt wyjściowy historii Kurdów często podaje się zdobycie Niniwy przez króla Medów Kyaksaresa w 612 p.n.e. Wedle tej hipotezy kilkadziesiąt lat później ulegli Persom i weszli w skład monarchii Achemenidów. W epoce perskiego imperium Sasanidów znani byli jako Kardochowie. W VII wieku zostali podbici przez Arabów i zislamizowani, a w XI wieku ponownie podbici przez Seldżuków. Z tego okresu pochodzi ich obecna nazwa.

Większość Kurdów po zwycięstwie sułtana osmańskiego Selima I nad Safawidami w bitwie na równinie Czałdyran w 1514 mieszkała w granicach imperium osmańskiego. Podział ten został utrwalony traktatem z 1639 między szachem Abbasem i sułtanem Muradem IV. W latach 1826-1885 w imperium osmańskim doszło do wielkich powstań Kurdów.

Zawarty po zakończeniu I wojny światowej traktat pokojowy w Sèvres z 1920 roku ustanawiał autonomię dla Kurdów, z możliwością ewentualnego uzyskania przez nich niepodległości w dalszej przyszłości. 10 października 1921 Kurdowie proklamowali powstanie Królestwa Kurdystanu. Jednak odkrycie złóż ropy na terenach kurdyjskich w dzisiejszym północnym Iraku spowodowało, że Ententa wycofała swoje poparcie dla projektu niepodległego Kurdystanu, a jego ziemie zostały podzielone traktatem z Lozanny w 1923 roku pomiędzy młodoturecką, laicką Turcję, Persję, brytyjski mandat Ligi Narodów w Iraku oraz francuski w Syrii. W 1924 wojska brytyjskie zlikwidowały Królestwo Kurdystanu.

Bibliografia i foty:
Halabdża 1
Halabdża 
Stefanicki 

Fuad Jomma, Kurdowie i Kurdystan

Pozostałe literki kurdyjskiego abecadła:

A
B
C
D

F

G

H

J

K