poniedziałek, 27 marca 2017

G jak Goran czyli KURDYJSKIE ABC

Goran
Poeta kurdyjski żyjący i tworzący na początku XX wieku. Przez dwanaście lat był nauczycielem. W latach 1940 - 1958 był więziony za poglądy polityczne. Zostawił po sobie cztery tomy poezji i dwie sztuki teatralne.

Głos Kurdystanu 

Kurdowie wydają w Europie wiele pism o sytuacji zarówno diaspory jak i ich rodaków w Iraku, Syrii, Turcji czy Iranie. Do najpopularniejszych należy Głos Kurdystanu czyli Denge Kurdistan.


Geografia 

Terytorium Kurdystanu jest rozmaicie lokalizowane geograficznie. Jedne źródła podają, że leży między 37 a 48 N oraz między 33 a 40 E. Inne źródła podają, że rozciąga się między 37 a 46 N i 34 a 39 E.
Tereny Kurdystanu mierzone z południa na północ, zajmują przestrzeń około 1 tys. kilometrów. Przeciętna szerokość wynosi ok. 200 km na południu a na północy rozszerza się by koniec końców osiągnąć 750 km.
Aby ustalić granice Kurdystanu obiera się zazwyczaj trzy charakterystyczne punkty: górę Ararat na północnym wschodzie, zatokę Iskenderun na zachodzie oraz fragment wybrzeża nad Zatoką Perską na południu.

Górscy Turcy

- Kurdowie? Eee... Nie ma takiego narodu. Są tylko tureccy górale. 
W taki sposób część Turków neguje istnienie nielubianej mniejszości w swoim kraju. 

Guti
Jedno z plemion od którego wywodzą się Kurdowie, na równi z  Kurti, Mede, Mard, Carduchi, Gordyene, Adianbene, Zila czy Khaldi.


Ghobadi Bahman

Kurdyjski reżyser, scenarzysta, aktor i producent filmowy. 
Urodził się w irańskim Kurdystanie, skończył filmoznawstwo w Teheranie. W latach 90. zrealizował szereg filmów dokumentalnych i krótkometrażowych, był także asystentem na planie zdjęciowym dramatu Uniesie nas wiatr (1999). Za swój pierwszy film Czas pijanych koni zdobył wiele nagród, m.in. dla najlepszego debiutu w Cannes. Potem nakręcił wiele filmów opowiadających o codziennych wyborach jakich muszą dokonywać rozsiani po kilkunastu państwach Kurdowie, m.in "Gdyby żółwie mogły latać". Jest założycielem wytwórni Mij Film, w której powstają filmy o mniejszościach etnicznych w Iranie. Mij w języku kurdyjskim oznacza mgłę, jak sam mówi: Kiedy myślę o moim Kurdystanie, myślę o śniegu, zimnie i mgle. Mgła jest wszędzie – uważam, że życie w Kurdystanie jest mgliste – ekonomicznie, politycznie i społecznie, wszystko jest przykryte warstwą mgły, która zapewnia temu miejscu tajemniczość. Najważniejszym celem firmy jest wspieranie kurdyjskiej kinematografii, która w przeszłości rzadko gościła na ekranach kin irańskich, nie wspominając nawet o reszcie świata. Mij Films co roku produkuje od dwóch do trzech pełnometrażowych filmów fabularnych, i kilka krótkometrażowych o tematyce etnicznej. Misja jest jedna: niech o Kurdystanie usłyszy jak najwięcej ludzi na całym świecie.

Godło Kurdystanu
Godło Kurdyjskiego Regionu Autonomicznego przedstawia orła, trzymającego w wzniesionych skrzydłach trójkolorowe słońce.
W późniejszej wersji godła dodano nazwę "Kurdyjski Region Autonomiczny", zapisaną w trzech językach: kurdyjskim, arabskim oraz angielskim.
Orzeł przedstawiony na godle nawiązuje do starożytności, kiedy był symbolem imperium Medów. Barwy słońca odwołują się do flagi Kurdystanu, ponadto słońce jest symbolem północnej Mezopotamii - na której starożytnych terenach rozciąga się współczesny Kurdystan.
Ważną dla odczytania symboliki godła jest liczba 4 . Każde skrzydło orła ma 4 pióra, 4 pióra sterówki. Po 4 czerwone oraz zielone elementy, składają się na trzymane przez orła słońce. Liczba 4 ma podwójną symbolikę – tereny Kurdystanu podzielone są na 4 państwa (Turcję, Irak, Iran oraz Syrię), a sam Kurdyjski Region Autonomiczny składa się z 4 irackich prowincji (Irbilu, Dahuku, As-Sulejmanijji oraz At-Tamimu).



Bibliografia:
Grzegorz Mazurczak

SunDown Syndrome 

Fuad Jomma, Kurdowie i Kurdystan


Pozostałe literki kurdyjskiego abecadła:
F
G
H
J
K

wtorek, 14 marca 2017

F jak Flaga czyli KURDYJSKIE ABC

Fatah Sherko
Niemiecki pisarz pochodzenia kurdyjskiego. Jego matka była Niemką, ojciec irackim Kurdem. W 1975 rodzina zamieszkała w Berlinie Zachodnim. Studiował filozofię i historię sztuki. Debiutancką książkę, powieść Im Grenzland, opublikował w 2001. W 2008 opublikował powieść "Czarny statek", którego fabuła rozgrywa się m.in. na terenie Iraku na przestrzeni ostatnich dwudziestu lat. Głównym bohaterem książki jest młody Irakijczyk, emigrujący do Niemiec po śmierci ojca.


Flaga Kurdystanu 
 
Obecnie używaną, oficjalną flagę Kurdyjskiego Okręgu Autonomicznego w Iraku zaprojektowano w latach 20 - stych XX wieku jako flagę kurdyjskiej organizacji niepodległościowej Xoybûn.
Słońce umieszczone w centrum flagi jest starożytnym symbolem religijnym i narodowym Kurdów. Jego 21 promieni reprezentuje jazydyzm. Czerwony kolor na górnym pasku symbolizuje krew męczenników Kurdystanu i ciągłą walkę o wolność. Zielony kolor dolnego paska wyraża piękno i krajobrazy Kurdystanu. Biały kolor uosabia pokój, równość i wolność dla wszystkich, którzy żyją w Kurdystanie, bez względu na pochodzenie etniczne czy religię.


Flaga Rożawy



Front kurdyjski podczas wojny domowej w Syrii
Front otwarty w lipcu 2012, kiedy do walk przystąpili kurdyjscy rebelianci z Powszechnych Jednostek Ochrony (YPG). Początkowo zmagały się z Syryjskimi Siłami Zbrojnymi i opozycyjną Wolną Armią Syrii, potem z ekstremistami z bloku Syryjskiego Frontu Wyzwolenia Islamu, oraz z fundamentalistami islamskimi z ugrupowania Dżabhat an-Nusra. Front kurdyjski jest rozlokowany na północnym froncie wojny domowej w Syrii (muhafaza Aleppo) i na frocie wschodnim (muhafaza Ar-Rakka i muhafaza Al-Hasaka).

Bibliografia:
Wikipedia
Leszek Dzięgiel, Węzeł kurdyjski. Kultura.Dzieje. Walka o przetrwanie


Pozostałe literki kurdyjskiego abecadła:
F
G
H
J
K


czwartek, 9 marca 2017

D jak Dengdżebowie czyli KURDYJSKIE ABC

Dar Dil



Kurdyjski poeta i polityczny aktywista znany jako Dildar, autor hymnu Kurdystanu. Na prawdę nazywa się Yûnis Reuf . W 1938 roku, podczas pobytu w więzieniu napisał pieśń Ey Reqîb, która później stała się hymnem Kurdystanu.


dahol




Tradycyjny kurdyjski instrument muzyczny - rodzaj bębna. Występuje nierozłącznie z fletem o nazwie zerne, którego dźwięk przypomina piszczałkę. Na obu instrumentach gra się jednocześnie. Powstała muzyka ma wręcz transowe właściwości i jest popularna zarówno na ważnych uroczystościach rodzinnych, świętach narodowych lub po prostu dla rozrywki. Do zestawu powyższych instrumentów często dodaje się też inne takie jak np. tambur, instrument strunowy charakterystyczny dla Turcji, skrzypce, buzuk - instrument znany z Grecji, ney, kamanczah, darbuk czy popularne bębenki.

Dengbeżowie
Wywodzący się z tradycji kurdyjskiej zawodowi opowiadacze i pieśniarze. Wędrowali oni po wioskach i gościli po domach aby w długie wieczory umilać czas swoimi opowieściami. Zazwyczaj posiadali zdolności aktorskie, które wykorzystywali podczas występów uzupełniając je śpiewem. Ich funkcją było nie tylko zabawianie zebranych ale i przekazywanie wiedzy o kulturze. W przypadku narodu takiego jak Kurdowie; bez własnego państwa, rozproszonego po różnych krajach, o zróżnicowanych językach, a nawet alfabetach, opowieść ustna miała wyjątkowe znaczenie.

diaspora
Oprócz terenów między które rozciąga się Kurdystan (Turcja, Irak Iran i Syria) odosobnione enklawy Kurdów żyją także w tureckiej Anatolii, wschodnim Iranie ( jest to tzw. enklawa chorezmijska), w korytarzu oddzielającym Armenię od okręgu Górskiego Karabachu oraz Afganistanie. Spora diaspora kurdyjska rozsiana jest po świecie, większe skupiska znajdują się w Niemczech, Francji, Szwecji i Izraelu.

Dilan
Mieszkający w Szwecji piosenkarz o korzeniach kurdyjskich. Uczestniczył w szwedzkiej edycji programu Idol. W 2005 roku wygrał nagrodę Kurda Roku.

Demirtaş Selahattin





Turecki polityk, z pochodzenia Kurd, jeden z dwóch (razem z Figenem Yüksekdağiem) liderów Ludowej Partii Demokratycznej.
Urodził się w kurdyjskiej rodzinie ale w domu mówił głównie po turecku. Zainteresował się polityką i uznał się za Kurda w 1991. Wówczas to w Diyarbakırze zastrzelono osiemdziesiąt osób uczestniczących w pogrzebie kurdyjskiego polityka zamordowanego przez służby bezpieczeństwa. Demirtaş rozważał przystąpienie do nielegalnej Partii Pracujących Kurdystanu. Koniec końców ukończył studia prawnicze i zawodowo zaangażował się w obronę praw człowieka.
W 2007 przystąpił do kurdyjskiej Partii Demokratycznego Społeczeństwa. Wybrano go wówczas do tureckiego parlamentu - został szefem partyjnego klubu parlamentarnego. Potem partia została zdelegalizowana z powodu powiązań z Partią Pracujących Kurdystanu. Po likwidacji partii był jednym z liderów Partii Pokoju i Demokracji. W 2011 został ponownie wybrany do tureckiego parlamentu. Trzy lata później kierowana przez niego partia wspólnie z kilkoma innymi organizacjami lewicowymi utworzyła Ludową Partię Demokratyczną. Współkierując Ludową Partią Demokratyczną, Demirtaş starał się poszerzać jej elektorat poza społeczność kurdyjską- wprowadził do swojego programu hasła równości, ochrony środowiska i praw osób LGBT.
W 2014 wystartował w wyborach prezydenckich w Turcji z ramienia Ludowej Partii Demokratycznej. Dostał poparcie od innych organizacji mniejszości narodowych oraz organizacji feministycznych ale uzyskał najniższy wynik z trzech kandydatów – tylko 9%.
W czerwcu 2015 współkierowana przez niego partia, jako pierwsza w historii Turcji partia tworzona przez Kurdów weszła do parlamentu.

Demokratyczna Partia Kurdystanu
Demokratyczna Partia Kurdystanu, KDP - ugrupowanie polityczne założone w Kurdystanie irańskim w 1946 roku przez Mustafę Barzaniego i związane z jego wpływowym klanem. Obecnie partii przewodzi syn Mustafy, Masud Barzani. W podporządkowanych jej oddziałach milicji służy 50 tys. peszmergów, drugie tyle rezerwistów ich uzupełnia.

Doğan Aynur
Piosenkarka folkowa pochodzenia kurdyjskiego. Swoje utwory śpiewa zarówno po turecku jak i po kurdyjsku.

Dolma



Kurdyjskie danie sztandarowe (jak wiele sztandarowych dań popularne również w innych krajach m.in na Bałkanach i w Armenii). Jest to potrawa w rodzaju skrzyżowania gołąbków z faszerowanymi warzywami. Farsz bazuje na ryżu - podstawie kuchni kurdyjskiej - oraz mięsie z dodatkiem cebuli. Serwuje się go na dwa sposoby - owinięty w liście winorośli oraz jako nadzienie wydrążonych w środku warzyw - pomidorów, cebuli, bakłażanów, papryki.

Dyarbakir
Miasto nad rzeką Tygrys w południowo-wschodniej Turcji, stolica prowincji o tej samej nazwie. Przez wielu Kurdów miasto jest uważane za stolicę całego Kurdystanu rozciągniętego między Turcję, Irak, Iran i Syrię. Fakt, że 3/4 900 tysięcznego miasta stanowią Kurdowie związana jest z masakrami niegdyś bardzo licznych tu Ormian, które miały miejsce (w Dyarbakirze i okolicach pod koniec XIX wieku bo największe ludobójstwo Ormian miało miejsce w latach 1915 - 1917). Kurdowie zyskali wówczas ogromną większość w populacji. Dziś w Diyarbakir żyje garstka chrześcijan, skupiona wokół dwóch zachowanych kościołów (jeden to właśnie ormiański). Ponadto w końcówce XX wieku władze tureckie wysiedlały całe wsie kurdyjskie dookoła miasta, a ich mieszkańcy uciekali do Diyarbakiru.

Dzięgiel Leszek
Polski etnolog, orientalista, wieloletni kierownik Katedry Etnografii Słowian Uniwersytetu Jagiellońskiego, a następnie Instytutu Etnologii UJ. Był współzałożycielem Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Kurdyjskiej, które później zmieniło nazwę na Towarzystwo Polsko-Kurdyjskie. Był wieloletnim badaczem Kurdów, autorem licznych publikacji na ten temat, twórcą polskiej kurdologii. Zostawił po sobie fundamentalną pracy w polskim piśmiennictwie kurdologicznym o tytule Węzeł kurdyjski.

Dzazirazi Ahmed
Jeden z najbardziej znanych poetów kurdyjskich tworzący w XII wieku.

dżamadan

Chustka (najczęściej w czarno białą kratkę) którą Kurdowie (mężczyźni niech Was nie zmyli kobieta na zdjęciu) wiążą w okół swojej tradycyjnej, lekkiej czapeczki.


Bibliografia: 

Opowieści Dengbeży. Baśnie i bajki kurdyjskie ze zbiorów rodziny Calîl, tłum. z języka kurdyjskiego (dialekt kurmandżi): Joanna Bocheńska
Fuad Jomma, Kurdowie i Kurdystan
Grzegorz Mazurczak
Witold Repetowicz, Nazywam się Kurdystan



Pozostałe literki kurdyjskiego abecadła:
F
G
H
J
K

środa, 8 marca 2017

C jak Ceziri czyli KURDYJSKIE ABC

Czerwony Kurdystan
Powiat kurdystański w Azerbejdżanie, istniejący w latach 1923-1929. Nie był obdarzony żadną formą autonomii, choć początkowo władze ZSRR przejawiały takie zamiary. Został utworzony uchwałą Centralnego Komitetu Wykonawczego Azerbejdżańskiej SRR z rejonów kelbadżarskiego, laczyńskiego i kubatlińskiego. Zdecydowaną większość populacji powiatu stanowili Kurdowie.
Byli to głównie szyici, w odróżnieniu od pozostałych Kurdów - sunnitów.
W1929 roku powiat kurdystański został zniesiony w związku z wprowadzeniem podziału administracyjnego na okręgi. Jednak pod naciskiem władz centralnych w maju 1930 roku władze Azerbejdżańskiej SRR powołały oddzielną jednostkę administracyjną obejmującą ziemie zamieszkane przez Kurdów – okręg kurdystański. Historia na nowo przydzielonego Kurdom terenu była jednak krótka. Już w lipcu 1930 rząd ZSRR zniósł podział administracyjny na okręgi, w ślad za czym poszły też władze Azerbejdżanu i okręg kurdystański przestał istnieć.
"Czerwony Kurdystan" (zarówno powiat jak i okręg) – ewidentnie służył realizacji celów politycznych Moskwy na Zakaukaziu, a nie zaspokojeniu aspiracji narodowościowych Kurdów. Miał być buforem między Armeńską a Azerbejdżańską SRR i potencjalnym narzędziem nacisku na Turcję, która walczyła wtedy z powstaniem Kurdów.
Do tradycji samodzielnej kurdyjskiej jednostki administracyjnej usiłowała nawiązać Kurdyjska Republika Laczinu w 1992.
Chan Karim
Założyciel kurdyjskiej dynastii Zand, która sprawowała rządy w Iranie w latach 1752 - 1795. Czasy kiedy panował Chan był jednym z najpomyślniejszych w całej historii Kurdów. Zaistniała wówczas dobra okazja do ogłoszenia niepodległości Kurdystanu ale Karim Chan objął rządy nad Iranem. Był pierwszym władcą, którego poddani ochrzcili przydomkiem Wakil - przedstawiciel narodu.
Był znanym mecenasem sztuki i kultury oraz wielkim budowniczym.
Chrzanowski Wojciech
Jeden z pierwszych Polaków podróżników, który dotarł do Kurdystanu. Od 1833 roku przebywał w Turcji jako doradca wojskowy z upoważnienia Anglii. Miał tam realizować plany umocnienia Tutcji przeciwko Rosji jak i przeciwko buntującemu się paszy Egiptu. Był świadom z kluczowego znaczenia Kurdystanu dla pozycji tureckich w Azji i zlecił rządowi tureckiemu ściślejsze podporządkowanie tego regionu. Calil
Nazwisko kurdyjskiej rodziny, która spisywała baśnie swojego narodu. Pracy przy zbieraniu i tłumaczeniu podjęło się przede wszystkim rodzeństwo: Ordixane, Calile i Zina. Byli trochę jak tacy kurdyjscy bracia Grimm. Dzięki ich staraniom i baśnie zostały wydane w Armenii i Rosji.
Cytadela

Cytadela ustawiona w centrum Erbilu ma ponad 6000 tys. p.n.e. i jest pierwszym zabytkiem w Irackim Kurdystanie, który zostanie wpisany na słynną listę UNESCO.Wszystko to za sprawą znajdującej się w samym centrum Erbilu Jeszcze do nie dawna była zamieszkała przez ludzi.


Bibliografia:

Opowieści Dengbeży. Baśnie i bajki kurdyjskie ze zbiorów rodziny Calîl, tłum. z języka kurdyjskiego (dialekt kurmandżi): Joanna Bocheńska

Fuad Jomma, Kurdowie i Kurdystan

Pozostałe literki kurdyjskiego abecadła:
F
G

H
J
K